Naakten in de Kunst

 
Het naakt neemt in de kunst van de 19e eeuw een vanzelfsprekende plaats in. Gemodelleerd naar het klassieke schoonheidsideaal en omgeven door het decorum van mythologie, historiestuk of allegorie vormde dat geen enkel probleem. Pas als de realisten, onder leiding van Gustave Courbet, het naakt ontdoen van het verhaal en van de ideale proporties, ontstaan de schandalen.
 

Schoonheidsideaal

In de 19e eeuw is het tekenen van de naakte menselijke figuur het centrale onderwerp aan de academies, met het Franse kunstonderwijs als voorbeeld voor de rest van Europa. Leerlingen beginnen met het kopiëren van beelden uit de klassieke oudheid, want daaraan is het schoonheidsideaal volledig ontleend. Pas als ze bewijzen dat ze deze vaardigheden beheersen mogen ze naar levend model tekenen, in die tijd altijd een man want vrouwelijke modellen worden, evenals vrouwelijke leerlingen, op de École des Beaux-Arts niet toegelaten.

Rond 1830 beginnen jonge kunstenaars zich te verzetten tegen deze lesmethoden. Mede aangemoedigd door het nieuwe medium fotografie willen ze vastleggen wat ze zien en zich niet richten op een ideaal. Ze verkiezen het boerenland boven een idyllisch maar onwerkelijk landschap, interesseren zich meer voor de gewone man dan voor de helden uit de mythologie en ook het naakt zien ze liever realistisch en imperfect dan geïdealiseerd. Rondom het werk van Gustave Courbet en Auguste Rodin ontstaan grote schandalen: niet alleen beelden zij mensen af van vlees en bloed, ze doen dit ook nog eens op formaten die voorbehouden zijn aan het voorname historiestuk.

Naaktfoto's

In zijn werkwijze wijkt Courbet sterk af van de regels van de academie: hij verzamelt naaktfoto’s en laat modellen poseren voor fotografen. In zijn doeken figureren naakte vrouwen in een omgeving die nadrukkelijk van zijn eigen tijd is, waardoor de dames niet als naakt maar als bloot worden gezien. De machtige Salon, die in alles de klassieke regels volgt, weigert dan ook prompt zijn stukken. Ook Rodin, die verklaart dat de natuur zijn enige leermeester is, werkt aan de hand van foto’s. Zijn realistische aanpak wordt door tijdgenoten dikwijls niet begrepen, en ook zijn beelden veroorzaken meer dan eens een schandaal – niet zozeer omdat ze naakt waren, maar vooral omdat ze niet voldoen aan het klassieke schoonheidsideaal. Hoewel Courbet en Rodin het naakt definitief van aanzien veranderen, zou op de Salon nog lang de oude regels van het klassieke schoonheidsideaal blijven gelden. De academies laten eind 19e eeuw gaandeweg wel de fotografie als hulpmiddel toe en leggen zelfs eigen fotocollecties aan.