Naakten in de Kunst

De expo ‘Untitled/nude’ van de Nederlandse fotograaf Paul Kooiker overweldigt met veelheid en treft met eenvoud.

Paul Kooiker is vooral bekend om zijn beelden van vrouwelijk naakt. Op zijn eerste grote internationale tentoonstelling in het Antwerpse Fotomuseum toont hij zich veelzijdiger. Hij speelt met beeldgeschiedenis en clichés, met de grenzen tussen persoonlijk en universeel, overweldiging en eenvoud. Vooral dat laatste contrast treft in de nieuwe foto-installatie Eggs and rarities. 165 verticale zwart-witbeelden in een identiek formaat hangen drie rijen hoog op centimeters van elkaar. ‘Ik ga niet snel op zoek naar een enkel sterk beeld’, zegt Kooiker. ‘Ik wil met méér beelden iets vertellen. Hier wou ik een alomvattend werk maken, iets wat ik wel vaker geprobeerd heb, maar wat niet altijd kan.’
 
Encyclopedie van het leven
 
De beelden selecteerde de fotograaf uit zijn digitale archief. ‘Daarin bewaar ik alles door elkaar: studio-opnames, maar ook foto’s van vakanties of mijn dagelijks leven. Alles wat in mijn leven gebeurt, leg ik vast.’ Fotograferen is ondergeschikt aan de fase van bewerking achteraf. ‘Ik schiet gewoon en ga daarmee aan de slag, wanneer er wat afstand is ontstaan tussen mezelf en het beeld.’
De veelheid trekt je de zaal in en nodigt uit om vervolgens bij de individuele beelden te blijven staan. Eenmaal je dat doet, valt de eerste barokke indruk stil en vind je de rust in de eenvoud van veel foto’s. De consequente keuze voor zwart-wit draagt daartoe bij. Kooiker noemt Eggs and rarities een ‘encyclopedie van het leven’ en hoopt dat de bezoeker het ook zo zal zien: als een geheel, niet als een verzamelplek waar je her en der een leuk beeld vindt. ‘Een encyclopedie van het leven willen maken, is natuurlijk naïef en onmogelijk. De installatie geeft mijn manier van kijken weer, mijn omgeving. Maar dat mag ook niet te belangrijk worden, het is geen autobiografie.’ Vergelijk het met geschiedschrijving. Die laat ook uitschijnen dat ze de waarheid in pacht heeft, terwijl ze toch het wereldbeeld van de auteur uitdraagt. ‘Precies’, glimlacht Kooiker. ‘Ik ben bijvoorbeeld erg gecharmeerd door de surrealistische fotografie uit de jaren 20. Die speelt een spel, er zitten altijd dingen in die niet kloppen. Zo leid ik je met beelden uit mijn leven toch een imaginaire wereld in.’ 

Tegen het cliché
 
‘Alles wat in mijn leven gebeurt, leg ik vast. En wanneer er wat afstand is ontstaan tussen mezelf en het beeld, ga ik ermee aan de slag’
In de reeks zit een twaalftal beelden van eieren. ‘Ik hou van archetypen. Het ei is zo puur van vorm, en het kan voor zo veel staan – het leven, het mysterie, noem maar op – dat het gauw zelf een cliché wordt.’ Hij fotografeerde ze geïsoleerd en rond van vorm, waardoor ze iets heel abstracts krijgen. De eieren zijn de enige bewuste sub-serie in de reeks en vormen er het voornaamste visuele rustpunt in. ‘Maar als je lang genoeg naar het werk kijkt, zul je toch weer andere verbanden leggen. Ik geef een en ander aan, maar je moet het zelf afmaken.’
 
Kooiker speelt met diverse stijlen uit de fotografiegeschiedenis. Ook daarin schuilt iets encyclopedisch. ‘En ik zit met mijn werk altijd dicht tegen clichés aan. Dat maakt het herkenbaar. Ach, zo’n haaienfoto, kun je denken. Ja, die ken ik wel! Een foto van een oudere vrouw met een jong kind zou zo uit je eigen archief kunnen komen. Dat het een privéfoto van me is, hoef je niet per se te weten. Ik vind het interessant om zulke grenzen op te zoeken.’
 
 

Naakt op zondag
 
Een meterslange, met spiegelglas beklede vitrinekast brengt een mooi evenwicht in de scenografie. Ze loopt van Eggs and rarities naar de volgende zaal en toont een chronologisch overzicht van alle publicaties die Kooiker sinds 1999 heeft uitgebracht. Met die fotoboeken vestigde hij zijn internationale naam.
 
Het eind van de vitrine brengt je bij de reeks Sunday (2011), waarvoor Kooiker een vrouwelijk model met rubensiaanse welvingen fotografeerde. ‘Op een zondag, in haar eigen tuin.’ Het is Kooikers bekendste werk en vormt dan ook het logische hart van de tentoonstelling. Het legt een voor de hand liggende link met het Antwerpse barokfestival waar de tentoonstelling bij aansluit.
In de laatste ruimte maakt de installatie Heaven (2012) een mooie boog naar Eggs and rarities. Met een selectie van 494 polaroids uit zijn oudere, analoge archief, nodigt de kunstenaar je uit in zijn ‘keuken’. ‘Je kijkt binnen in het basismateriaal’, legt hij uit. ‘Het geeft je een idee van hoe ik werk.’

 
Paul Kooiker, Untitled/Nude
Nog tot 7 oktober in Fomu Antwerpen
 
Bron: Ines Minten, De Standaard.