Naakten in de Kunst

Tweehonderd selfies van de schrijfster Heleen van Royen. Elk hoekje van haar lijf, met en zonder kleren, staat op foto. Inclusief een controversiële close-up van een gebruikte tampon. De beelden staan niet op Facebook of Twitter, maar hangen in het Letterkundig Museum in den Haag. Hoe raar is dat?

De Nederlandse schrijfster en columniste Heleen van Royen wordt meteen geassocieerd met seks, bloot en provocatie, liefst verpakt in een doosje van slimmigheid, en vooral goed gemarket. In het boek Selfmade en op de bijbehorende tentoonstelling in het Letterkundig Museum in den Haag toont ze zich ook nu weer creatief met taboes. De vrouw achter succesromans als De gelukkige huisvrouw, Godin van de jacht en De mannentester heeft zich deze keer op de selfie gestort.

Tweehonderd heeft ze er verzameld. Gerangschikt in vier thema’s: licht, liefde, vergankelijkheid, duisternis. Foto’s van zichzelf, in alle mogelijke hoeken en houdingen. Naakte stukken lijf. Een been in jeans. Een neus in een eskimojas. Zichzelf ten voeten uit in bikini en op hoge hakken voor de spiegel. Bloot in het zwembad. Een tepel onder de waterdruppels. Een gezicht dat duidelijk net wakker is. Trieste ogen. Haar warrige haar waarin duidelijk een druppel sperma hangt. Een tampon die uit haar vagina getrokken wordt. Onverbloemd, dat laatste. Want je ziet het echt in close-up: schaamlippen, een bebloed stuk katoen, een koordje.

Het is nu al de meest besproken foto van het hele selfieproject. Zelf rechtvaardigde ze hem in het Nederlandse praatprogramma De wereld draait door met een wel heel typerende uitleg: ‘Als je 49 bent, is het iedere keer weer feest als je bloed ziet, want dat is uitstel van de overgang.’

Toen de programmamakers de foto in het groot en het breed toonden, gaven ze de kijkers half lacherig de raad om kinderen en gevoelige kijkers de kamer uit te sturen.’ Op Twitter regende het reacties. Een kijker beloofde zichzelf om nooit nog met een bord eten op schoot naar De wereld draait door te kijken. ‘Ongelooflijk dat hier nog zo geschokt over wordt gedaan,’ zegt Aad Meinderts, directeur van het Letterkundig Museum in Den Haag, waar de tweehonderd selfies tentoon hangen. ‘De foto in kwestie maakt deel uit van het luik vergankelijkheid, en dat is ook wat dat beeld wil vertellen. Dat vruchtbaarheid stopt op een bepaald moment.’

Dicht bij de schrijversziel

Maar wat doet een fotoreeks als deze in een Letterkundig Museum? Dat is de vraag die op menige lip brandt. ‘Dit is een museum over schrijverslevens’, zegt Meinderts. ‘Heleen is een schrijfster die haar leven vastgelegd heeft in een reeks foto’s. Voor ons vormen al die beelden samen een zelfportret, en daarom zijn ze relevant. De foto’s bevatten bovendien dezelfde thema’s als haar werk en stralen ook die haar typerende rauwheid uit. Ze is heel expliciet in haar literair werk, en dat is ze hier ook. Ze had voor hetzelfde geld glamoureus kunnen gaan, maar net doordat het zulke rauwe, kwetsbare beelden zijn, kom je dichter bij de schrijversziel.’

Dat die ziel niet constant overloopt van blijheid, vertelde Van Royen ook nog op televisie. ‘Iedereen kijkt toch naar zichzelf? Maar op Facebook en Twitter moet dat altijd vrolijk en mooi zijn. Niemand is de hele tijd mooi, fit en opgewekt. Door in verschillende episodes naar jezelf te kijken en dat vast te leggen, zie je die cycli, en zie je ook verdriet, zie je ook dat je soms ziek bent en je rot voelt.’

Wil deze tentoonstelling zeggen dat het Letterkundig Museum Heleen van Royen onderbrengt bij de Literatuur met grote L? Meinderts: ‘Het Huis van de Literatuur heeft vele kamers, en Heleen van Royen heeft daar net zo goed een kamer in als Harry Mulisch. Het is onze opdracht om het hele literaire landschap in de kijker te plaatsen.’

‘Selfmade’

Letterkundig Museum Den Haag, tot en met 6 september. Het boek is uitgegeven bij Lebowski, €19,95.

Bron : Lieve Van de Velde, De Standaard.